recensie in NRC Zap door Arjen Fortuin
Empathische gesprekken met ouderen in Thuis op Zuid
Thuis op Zuid, de serie die Hugo Borst en Adelheid Roosen maakten over ouderen in Rotterdam, ademt ontspanning. Het duo was in september 2020 te gast in De vooravond
Kunsthistoricus en Alzheimerpatiënt Ed met Adelheid Roosen in Thuis op Zuid. Beeld Human
‘Het is of er iets kinderlijks in je wakker wordt.” Het is een prachtige zin die de 61-jarige kunsthistoricus en alzheimerpatiënt Ed uitspreekt in Thuis op Zuid, de serie die Hugo Borst en Adelheid Roosen maakten over ouderen in Rotterdam. Hoe mooi de formulering ook is: het kind dat in Ed is ontwaakt, richt grote vernielingen aan. „Er is iets dat je klein maakt”, legt hij uit, „en dan raak je de weg kwijt”. Brieven van de gemeente maken hem doodsbang. De gesprekken met Ed deinen op de golven van zijn ziekte. Van heel precieze reflectie en grapjes („Ik heb er niet voor gestudeerd, ik doe maar wat”) tot momenten waarop zijn diagnose in de mist lijkt verdwenen. Dan zegt hij: „Ik weet niet of ik Alzheimer heb, het is zo’n modekreet geworden.” Wie een beetje ervaring met de aandoening heeft, herkent de afleidingsmanoeuvres. Een gekke opmerking die wel leuk is, maar die ook verhult dat de patiënt niet precies begrijpt wat hem overkomt. „Hij was vroeger ook geen aangepast mens”, zegt Eds vriendin Edith. Woorden redden Thuis op Zuid (Human), geregisseerd door Maaike de Gruyter, beperkt zich niet tot het vastleggen van de levens van ouderen. Zoals Borst zegt: „Adelheid wil actie!” Roosen (die altijd op een drafje lijkt te lopen) wil de woorden redden die uit Eds hoofd dreigen te waaien. Bij de dagbesteding waar hij tweemaal per week komt, spreidt ze grote vellen papier over de grond uit. Daar moeten Eds vrienden woorden op schilderen waarvan ze willen dat hij ze niet kwijtraakt. Op het kunstwerk verschijnen behalve namen van geliefden onder meer onafhankelijkheid, vriendschap, WFH, Don Giovanni en lampetkan – de inventarislijst van een boeiende geest. Roosen plakt de vellen op het plafond van Eds slaapkamer. Daarna gaat ze naast Ed op bed liggen. De bijdrage van Borst is praktischer. Hij vaart telefonisch uit tegen een medewerker van de gemeente die niet wil begrijpen dat de brieven uit de bureaucratie Ed zoveel angst aanjagen dat hij er uren door van streek is. „Dat is geen dreigende taal. Het zijn gewoon standaardzinnen”, zegt de vrouw – niet begrijpend dat Ed allang leeft in een wereld waar zekerheden als standaardzinnen zijn verdwenen. „U moet meer uw best doen om u in te leven”, roept Borst boos in de telefoon. Een dag later zegt de gemeente toe de post voor Ed voortaan naar Edith te sturen. In het spoor van ouderenwerker Hamid komt Borst ook over de vloer bij de 74-jarige Jan, die ingebouwd zit tussen de spullen die hij op straat heeft verzameld. Hij moet naar een kleiner, leger huis, maar de achteloosheid waarmee hij kasten aanwijst die absoluut mee moeten, maakt duidelijk dat er nog een lange selectieweg te gaan is. „En het dressoir natuurlijk.” Liever twee jaar te vroeg Tussendoor voeren de presentatoren soms een gesprek over zichzelf. Borst stelt dat als hij mentaal achteruit gaat, hij „liever twee jaar te vroeg” sterft dan in een verzorgingstehuis te belanden. Daar moeten ze over nadenken, realiseren ze zich na een bezoek aan Ed, die immers niet van de generatie van hun ouders is, maar van hun eigen leeftijd. Dat gegeven kreeg woensdag een aardig vervolg in De vooravond, waar het duo te gast was. Toen Roosen niet op een woord kon komen, riep Borst dadelijk: „Dat is het begin.” Dit tot schrik van de andere aanwezigen, die niet op deze liefdevolle spot berekend waren. Roosen schaterde het intussen uit, waarna (hier moeten de autoriteiten even de andere kant op kijken) ze Borst bij de schouder leek te grijpen en hem een high five gaf. Het was tekenend voor de ontspanning die Thuis op Zuid ademt, een serie die wordt gestuurd door de empathie die het systeem soms zo mist.