Regisseur Maaike de Gruyter en hoofdpersoon Yuri Hardy van documentaireserie ’Cuba na Castro’.
© Foto Rob van Wieringen
In Cuba voelt hij zich een toerist en in Nederland voelt hij zich een Cubaan. Het maakt Yuri Capetillo Hardy de perfecte hoofdpersoon voor de vierdelige documentaireserie ’Cuba na Castro’, die is geregisseerd door de Haarlemse Maaike de Gruyter. In de uitzendingen volgt een team van de VPRO hem op de voet tijdens de ontdekkingstocht door zijn vaderland, vijftien jaar nadat hij naar Nederland emigreerde.
De hamvraag van de documentaire, waarvan de eerste twee afleveringen inmiddels achter de rug zijn: zou Capetillo Hardy - van huis uit filmmaker en fotograaf - ooit weer op het Caraïbische eiland willen wonen? ,,Dat blijft geheim tot de laatste scène van de laatste aflevering’’, gniffelt het duo. Gek ,,Wie wil er nou naar Cuba? Ben je gek geworden?’’ Dat waren de eerste gedachten die door het hoofd van Capetillo Hardy (36) schoten toen De Gruyter hem benaderde met de vraag of hij voor een documentaire naar zijn geboorteland wilde terugkeren. ,,Mijn jeugd in Cuba was bijzonder en mooi, maar ook moeilijk.’’ In de tijd waarin hij opgroeide - de zogenoemde ’speciale periode’ - was zijn geboorteland straatarm. Met het wegvallen van de Sovjet-Unie was Cuba, waar de communistische revolutionair en leider Fidel Castro de scepter zwaaide, de belangrijkste bondgenoot kwijt. Honger, schaarste en onderdrukking tekenden zijn kinderjaren. Hardy spreekt met locals. © Foto VPRO ,,Ik heb gezien hoe mensen als dieren in wagens werden gegooid of in elkaar werden geslagen.’’ Maar het was niet een en al kommer en kwel. ,,We waren altijd buiten en speelden op straat’’, herinnert hij zich. ,,Dat was heerlijk. Dure technische speeltjes hadden we niet.’’ Pas toen hij op zijn negentiende voor een periode van drie maanden naar Nederland vertrok voor de liefde, merkte hij hoe anders het leven kon zijn. Nooit eerder verliet hij zijn thuisland, omdat het communistische regime dat niet toestond. Op uitnodiging van zijn toenmalige, Nederlandse vriendin mocht dat wel. ,,Toen ik na mijn bezoek weer terugkwam in Cuba, was ik in shock. Ik dacht ineens: wat doe ik hier? Er was geen toekomstperspectief.’’ Hardy met zijn opa. © Foto VPRO Maar ook in Nederland was het voor Capetillo Hardy niet makkelijk. ,,Je hebt te maken met een hele andere cultuur en een heel ander klimaat.’’ Ook miste hij zijn familie erg. ,,Mijn enige vangnet was mijn vriendin.’’ De term ’verscheurdheid’ omschrijft zijn gevoel het beste. ,,Mijn thuis? Dat is ergens middenin de Atlantische oceaan, tussen Cuba en Nederland in’’, grapt hij. ,,Maar het is iets waar iedereen die is geëmigreerd zich mee kan identificeren. Een mengsel van pijn en liefde.’’ Inmiddels heeft de Cubaan drie kinderen en woont hij in Schalkwijk. Ondanks zijn gemengde gevoelens over Cuba besloot hij toch op het verzoek van De Gruyter in te gaan. ,,Het project bood me de kans om mijn land eens op een hele andere manier te zien’’, legt hij uit. Zo keert terug naar het huis waar hij is opgegroeid, maar neemt hij bijvoorbeeld ook een kijkje in een nucleaire ’spookstad’ waar hij nog nooit van had gehoord. ,,Bovendien leek het me een mooi document voor mezelf, maar ook voor mijn kinderen.’’ Straatbeeld. © Foto VPRO Bijzondere ervaring
Met de regisseur en een productieteam van de VPRO reisde Capetillo Hardy drie maal af naar Cuba. Niet alleen voor hem, maar ook voor De Gruyter was dat niet de eerste keer. Begin jaren negentig bezocht zij het eiland ook al. ,,Je moet je voorstellen dat je een winkelstraat hebt, maar met etalages waarin niets ligt. Of maar één voorwerp, zoals een tandenborstel.’’ Het was vooral de positieve, levenslustige houding van de Cubanen die haar bij is gebleven. ,,Bij communisme stel je je een pot met een deksel voor, waar niemand uit kan. Maar ondanks het regime vond ik de mensen opvallend vrij en open.’’ En die houding hebben de Cubanen nog steeds, zo constateerden Capetillo Hardy en De Gruyter. Zelfs nu er geen Castro meer aan de macht is en de bevolking meer vrijheden heeft dan voorheen. ,,Het zijn de mensen die het eiland zo bijzonder maken. Zo zijn er nog steeds artsen die voor 50 dollar per maand levens redden. Dat is het mooie van Cuba: iedereen is gelijk.’’ Ook viel het het duo op hoe makkelijk passanten hun politieke voorkeuren en ideeën kenbaar maken voor de camera. ,,Vroeger kon dat echt niet’’, aldus De Gruyter. ,,Nu spraken we zelfs een kunstenaar die vertelde hoe hij kritiek steeds werd opgepakt, dan drie dagen vastzat en vervolgens weer op vrije voeten kwam. Bijna een soort spel. Er wordt geïntimideerd, maar er gebeurt nooit echt wat.’’ De filmploeg had nauwelijks te kampen met beperkingen. ,,Al was het betrokken ministerie wel rigide. We moesten per uur doorgeven waar we waren, wat we gingen filmen en met wie.’’ Capetillo Hardy voegt toe: ,,En we werden steeds in de gaten gehouden. Het was meteen duidelijk door wie. Ze keken je recht in de ogen aan. Ik werd er wel zenuwachtig van.’’ De meest heftige gewaarwording voor Capetillo Hardy tijdens de opnames had daar echter niets mee van doen. ,,Op de eerste dag liep een tienjarig kind met een smartphone bijna tegen me aan. Voor mij was dat echt ondenkbaar. Twee jaar geleden had niemand in Cuba een smartphone, en nu opeens loopt iedereen ermee rond. Ze verdienen het, maar ik denk tegelijkertijd: daar gaat mijn Cuba!’’ De derde aflevering van Cuba na Castro is op zondag 26 mei te zien op NPO 2 om 20.20 uur. De vierde en laatste aflevering wordt exact een week later uitgezonden op dezelfde zender. De afleveringen zijn terug te kijken op www.vpro.nl/programmas/ cuba-na-castro